Zaterdag 27 juli was weer een hoogdag voor de Grafzerkjes. Niet alleen was de zon van de partij maar we mochten niet minder dan 22 collega-geïnteresseerden begroeten op de begraafplaats van Brussel te Evere. De wens die ik in het vorige Grafzerkje uitsprak, namelijk de aanwezigheid van Nederlandse Grafzerkjes, werd vervuld. Jeanette Goudsmit en Rindert Brouwer, dé stuwende krachten achter de Terebinth en de organisatoren van de Frankrijkreis, waren van de partij. Als gids konden we een beroep doen op Cecilia Vandervelde die op de haar eigen wijze ons rondleidde doorheen deze prachtige Brusselse dodenakker. Voor een groot aantal van de aanwezigen was dit een eerste kennismaking met deze 40 hectare grote begraafplaats. Vele oorlogsmonumenten, een rondpunt met enkele burgemeesters, een indrukwekkend perk voor de slachtoffers van de ramp in het grootwarenhuis Innovation, nu reeds 35 jaar geleden, werden afgewisseld met prachtige grafmonumenten en pakkende verhalen. We kwamen voorbij de laatste rustplaatsen voor Annette Bellot en Jeanneke Van Calck, beiden vermoord op zeer jonge leeftijd. De Franse kunstschilder Jacques Louis David ligt er ook, maar zijn hart werd begraven op Père Lachaise.

 
Na een weldoende maaltijd, voor sommigen op een bank van de begraafplaats in de zon, voor anderen op een fijn terras, nog anderen zochten de frisse gelagzaal van een taverne op, hadden nog 18 Grafzerkjes de moed om de Dieweg te Ukkel aan te pakken. Alweer konden we rekenen op de bekwaamheid van Cecilia Vandervelde. Hier zagen we het mausoleum van de familie Allard. Onder de kapel bevindt zich een crypte met 78 grafkelders, waarvan een dertigtal bezet zijn. De architect van onder andere de Sint Hubertusgalerij in het centrum van Brussel, Jean-Pierre Cluysenaer, en Paul Hankar, eminent vertegenwoordiger van de Art Nouveau-architectuur, kregen hier hun laatste rustplaats. We zagen ook werk van Victor Horta en zijn tijdgenoten. Hergé, de geestelijke vader van Kuifje werd hier begraven met speciale toestemming.

We zagen ook een grafmonument met een vogel, slang en kikker. Charles Woeste, reactionair politicus en dé grote vijand van priester Daens, ligt hier ook. Moge de Heer zijn ziel genadig zijn, hij zal ‘t nodig hebben… . Op de Dieweg zijn ook vele Joodse graven. Rindert Brouwer toonde hier zijn kunde en vergastte de deelnemers op een heleboel informatie over Joodse symbolen, gebruiken en rituelen. Nederland gaf dus een meerwaarde aan dit bezoek, waarvoor onze dank. Moe van de hitte en het slenteren werd nog wat nagekaart bij enkele glazen welgekomen vocht. Ik zag alweer tevreden Grafzerkjes en dit deed mij weeral deugd.

Het pikantje van de dag was: hoe oud is Cecilia? Jullie weten toch dat je de leeftijd van een dame niet mag vragen. Wel, ik weet wanneer ze geboren is maar ik ga het jullie niet op een schoteltje aanreiken. Zoek het zelf maar uit: Cecilia werd geboren 100 jaar na Peter Benoit. (Tip: Peter Benoit leefde nog niet tijdens de Franse revolutie…).


Tekst en foto's : Jacques Buermans

Ik mocht drie inzendingen op onze kwis ontvangen: Johan Moeys, Rindert Brouwer en Wim Vlaanderen. Alledrie hadden ze alles juist. Johan Moeys had daarenboven ook de schiftingsvraag juist, zodat hij de winnaar wordt.
 
Ziehier de antwoorden:
 
1. Op welke begraafplaats ligt de beroemde televisiehond Rin Tin Tin begraven?
De dierenbegraafplaats van Asnières. (1 punt)
2. Op welke Parijse begraafplaats wappert elke dag de Amerikaanse vlag?
De begraafplaats van Picpus (1 punt), op het graf van generaal La Fayette. (1 punt)
3. Geef de naam van de oudste, kleinste en minst geopende begraafplaats van Parijs?
De begraafplaats Calvaire tegen de Sint Pieterskerk op Montmartre is slechts op 1 november geopend. (1 punt)
4. In Londen kent men, wanneer men over begraafplaatsen spreekt “The Magnificent Seven”, geef hun namen.
Kensal Green, Norwood, Highgate, Brompton, Abney Park, Nunhead, Tower Hamlets. (1 punt voor elke correcte naam)
5. a) Bij welke stad ligt de grootste begraafplaats van Europa?
Duitsland, Hamburg. (1 punt)
5. b) Geef de naam van die begraafplaats.
Ohlsdorfbegraafplaats. (1 punt)
6. Waar vindt men de laatste rustplaats voor Sigmund Freud, Oostenrijks psychiater?
Golders Green, het crematorium van Londen. (1 punt)
7. Waar ligt Jim Morrison, Amerikaans zanger van « The Doors »? Père Lachaise, Parijs. (1 punt)
8. Waar ligt Karl Marx, Duits medeschrijver van het Communistisch Manifest?
Highgate West, Londen. (1 punt)
9. Waar ligt Igor Stravinsky, Russisch componist? San Michele, Venetië. (1 punt)
10. Waar ligt Richard Tauber, Oostenrijks tenor? Brompton, Londen. (1 punt)
11. Waar ligt nu Oscar Wilde, Iers estheet en schrijver?
Père Lachaise, Parijs. Hij werd eerst in Bagneux bij Parijs begraven. (1 punt)
12. Waar ligt Adolphe Sax, Belgisch uitvinder van de saxofoon? Montmartre, Parijs. (1 punt)
13. Waar ligt Guido Gezelle, priester-dichter? Assebroek, Brugge. (1 punt)
14. Waar ligt Hergé, geestelijke vader van Kuifje? Dieweg, Ukkel. (1 punt)
15. Waar ligt La Malibran, zangeres? Stierf op 28-jarige leeftijd en werd eerst te Manchester begraven, later te Laken, Brussel. (1 punt)
16. Waar ligt Rosalie Loveling, letterkundige? Campo Santo, Gent. (1 punt)
17. Waar ligt Virginie Loveling, letterkundige? Westerbegraafplaats, Gent. (1 punt).
 
Schiftingsvraag: hoeveel Grafzerkjes behalen 25 op 25? 3.
 
Met onze felicitaties aan de bollebozen!

Tekst : Jacques Buermans

Grafzerkje Willem Houbrechts heeft veel pijlen op zijn boog. Als Rudy Witse zette hij ooit eens een L.P. vol met 12 gedichten over… Père Lachaise. Ik wil de Grafzerkjes deze literaire ontboezemingen niet onthouden. Daarom hierna zijn gedicht “Géricault”.

Volgende keer meer van dat moois. Mensen die nog in het bezit zijn van een platendraaier en die interesse hebben voor de gedichten voorgedragen door Willem Houbrechts en Peggy Delandtsheer en van aangepaste muziek voorzien door altsaxofonist Mike Zinzen, kunnen een exemplaar bekomen aan 7,5 €. Te bevragen bij Willem Houbrechts, Generaal Lemanstraat 34, 2600 Berchem, telefoon 03/230 49 26, E-mail: [email protected]. Zij moeten de plaat wel zelf komen ophalen. Een andere mogelijkheid is dat ik ze voor u meebreng op een of andere bijeenkomst. Maar dan toch liefst eerst Willem bellen daar de voorraad beperkt is.

Géricault:

episch asgrauw, van pijn, en waanzin en
onrust en ziek behagen.
 
het zeil van de medusa, hoewel kleiner dan
je doeken, is immenser toch dan
de lijkwade waarin zij werden afgevoerd:
de kranken, de verliezers,
ik, en jij, heel binnenkort,
wanneer emotie opnieuw blinde vlek
zal zijn, tot de volgende eruptie.
tot haat weer kloten zal doen groeien
aan dit verkrampte lijf.
een hekel heb ik aan de onwil van
woorden, de machteloosheid, de
verhullende werkelijkheid.
 
klassiek lijkwit, van passie, en woede en
overmoed en zelfbeklag.

Tekst : Willem Houbrcehts
Foto : Jacques Buermans

Enkele dagen na de herinhuldiging van het grafmonument voor Theodoor Verstraete, 28 juni 2002, maakte ik een zwarte zondag mee op de begraafplaats Schoonselhof. Ik kroop in mijn pen en stuurde de Schepen voor Begraafplaatsen, Erwin Pairon, zijn kabinetschef Gab. De Buysscher (u kent beide tekenfilmfiguren reeds van de vorige Grafzerkjes), de Werkgroep Antwerpse Begraafplaatsen en de Vlaamse erfgoedcel een brief, waarvan hierna de neerslag:
 
“Vorige vrijdag was ik een tevreden man, zondag kreeg ik de keerzijde van de medaille te zien.
In de eerste plaats werd de begraafplaats de ganse dag geteisterd door wandelaars. Een wandelaar, daar kan men toch niets op tegen hebben hoor ik u zeggen. Inderdaad niet wanneer het over mensen gaat die oog hebben voor al het moois dat de Antwerpse dodenakker te bieden heeft maar deze hadden blijkbaar maar één bedoeling: op zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk kilometers afmalen. Dit is zeker mijn dada niet maar dit kan mij niet echt raken. Wat mij wel raakt is dat tientallen van hen de tocht met een hond maakten. Nadat ik in de late voormiddag reeds enkele malen opgeschrikt werd door een loslopende hond, was het hek helemaal van de dam in de namiddag toen ik een groep geïnteresseerde mensen rondleidde. De “wandelaars” betraden grasperken dat het een lieve lust was, honden liepen los, niemand die het beruchte “kakzakje” bij zich had en wanneer de begraafplaats sloot gingen er nog 100den over de omheining zonder respect die die zondagmiddag wel heel veel te verduren kreeg.
 
Mijn tweede ergernis zit nog dieper. Ikzelf, de mensen van de Werkgroep Antwerpse Begraafplaatsen en vele anderen die de dodenakkers een goed hart toedragen zetten ons al jaren in om het Schoonselhof te beschermen en hier een daar een grafmonument van de ondergang te redden.
 
Groot was dan ook mijn verbazing toen ik zondagmiddag een volledige filmcrew, zeker vijf wagens, op de begraafplaats bezig zag om een of ander Draculagebeuren te verfilmen. Op de oude perken Y en Z1 gingen zij hun gang zonder enig respect voor de monumenten. Er werd op grafzerken gestapt, camera’s erop bevestigd, men werkte met vuur, grafkapellen werden tot schminkkamer gedegradeerd, bij andere waarvan de deuren gedeeltelijk open waren werden die ingestampt om “mooie beelden te kunnen schieten”! Sommige mensen waren heel agressief en versperden met hun materiaal de weg van de bezoekers.
 
U begrijpt ongetwijfeld dat het, voor mensen die zich constant inzetten voor ons Antwerps Père Lachaise, moeilijk te verwerken is wanneer men zo nonchalant met deze prachtige dodenakker omspringt.”
 
Ik vroeg de heer Pairon of de nodige toelatingen werden verleend en of er niet constant een verantwoordelijk iemand moet aanwezig zijn om excessen tegen te gaan? Uiteraard, dit is Antwerpen begrijpt u, kreeg ik geen antwoord.
 
Enkele dagen later stelde ik het volgende vast, wat ik hem schreef: “Op exact dezelfde plaats waar ik zondag de filmploeg bezig zag lag een plaasteren Christusfiguur in drie stukken. Veel erger nog was dat een meer dan levensgroot bronzen beeld tegen de vlakte was gekieperd. Het was nochtans op drie plaatsen verankerd en kan, tot nader order, nog altijd niet uit zichzelf op stap gaan.

Ik heb ook niets vernomen van hevige stormen die Antwerpen teisterden, buiten de stormen van filmvandalen dan. Ik hoop dat u beseft dat een begraafplaats in de eerste plaats een oord van respect dient te zijn ten overstaan van de overledenen en dat in de tweede plaats het Schoonselhof, dat toch zo graag door politici als het Antwerpse Père Lachaise geprofileerd wordt, gekoesterd moet worden voor al het funeraire erfgoed dat ze herbergt. Met de huidige afbraakpolitiek en de verregaande nonchalance van de officiële instanties lijkt dit alles nog mijlenver af en wordt het voor personen die zich inzetten voor deze dodenakker vechten tegen de bierkaai.”

Enkele dagen later bekwam ik dan toch een antwoord van de heer Gab. De Buysscher, kabinetschef van schepen Pairon en in onze kringen bekend als “Pietje de leugenaar” omdat hij reeds meermalen leugens verspreidde én anderen laat opdraaien voor de stommiteiten van zijn schepen en hemzelf. Nu was het weer niet anders. Hij schreef onder andere: « Het verwondert me dat u nog geen reactie kreeg. Er was toelating voor bepaalde filmopnames en er werd geen beschadiging vastgesteld.”

Op zijn aanraden begaf ik mij naar de mensen van de administratie waar bleek dat hij hén wou laten opdraaien voor het al dan niet verlenen van de toelating. Gelukkig hadden die mensen zijn kabinet gebeld om de toelating te vragen. Eens te meer liet hij een ander opdraaien voor zijn fouten. Daar komt nog bij dat hij blijkbaar in het bezit moet zijn van een glazen bol, want hoe kan hij anders verklaren dat er géén beschadigingen waren, terwijl hij daar niet aanwezig was?
Misschien zijn de bijgevoegde foto’s getrukeerd?

Tekst en foto's : Jacques Buermans

Zoals in een vorig Grafzerkje gezegd willen we eens kijken welke begraafplaats de beste indruk naliet bij onze Grafzerkjes en welke gids het meest gedreven was. De winnaar zal met een “award” beloond worden. Ik denk daarbij aan een soort diploma. Grafzerkjes die daar suggesties over hebben: laat horen!
 
Volgende begraafplaatsen en kerkhoven komen in aanmerking: Assebroek-Brugge, Westerbegraafplaats Gent, Begraafplaats Aalst, Sint Fredeganduskerkhof Deurne, Begraafplaats Hamme, Oud kerkhof Hasselt, Begraafplaats Maastricht, Begraafplaats van Brussel te Evere, Begraafplaats Dieweg Ukkel, Begraafplaats Sint Walburgis Luik en Begraafplaats Robermont Luik.
 
Volgende gidsen komen in aanmerking: Kurt Götze (Brugge), Ann Hernalsteen (Westerbegraafplaats), Lutgarde De Ridder (Aalst), Ludo Peeters (Deurne), Erik De Rijcke (Hamme), Stadsgids Hasselt, Guus Rüsing (Maastricht), Cecilia Vandervelde (Evere en Dieweg) en de gidsen van Luik.
 
De Grafzerkjes geven hun top-drie op. De punten worden opgeteld (5 voor de 1ste , 3 voor de 2de, 1 voor de 3de) en gedeeld door het aantal deelnemers (op sommige rondleidingen waren er 32 deelnemers op andere slechts 8). Grafzerkjes die een andere, nog correctere wijze van rangschikking weten mogen mij dit altijd vertellen. De namen dienen binnen te zijn uiterlijk op 13 december zodat de winnaars bekend kunnen gemaakt worden in het eerste Grafzerkje van 2003.

Tekst : Jacques Buermans

Tijdens mijn rondleiding voor VZW Amarant op de begraafplaats van Montparnasse, kwam ik, traditiegetrouw, voorbij het monument voor Adolphe Pégoud (1889-1915), vliegenier.

De man staat daar fier op met een adelaar. Het opschrift luidt: “Mort pour la patrie dans un combat aérien à Petit-Croix (Alsace), le 31 août 1915”. Pégoud maakte als eerste een looping en sprong ook als eerste met een parachute uit een vliegtuig.

De aanwezige Gentenaren uit de groep kenden Pégoud van een liedje van bard Walter De Buck. Via Rudy D’Hooghe bekwam ik de tekst ervan, die ik jullie niet wil onthouden:

"En Pégoud die ging omhuge
om zijn kunst ne keer te tuge
ierst op zijne rugge
toens op zijne buik
so vloogt hij de piste uit".

Tekst en foto's : Jacques Buermans

 
Tijdens de trip met de Grafzerkjes naar Londen bezochten wij  onder andere Brompton. Rudy D’Hooghe’s oog viel op een merkwaardig monument (sindsdien is Rudy de ongelukkige bezitter van slechts één oog).
 
Het was het grafmonument voor luitenant-vliegenier R.A.J. Warneford (1891-1915).

 Hij bekwam het “Victoria Cross” in Gent. Hij was de eerste die een zeppelin neerschoot vanuit een vliegtuig. De zeppelin was 20 meter lang, had twee machinegeweren aan boord en een bemanning van 26 man. De resten van de zeppelin kwamen op een klooster terecht. Tien dagen later stierf Warneford in een vliegongeval. De “Daily Express” haalde geld op voor zijn grafmonument waarop een vliegtuig te zien is dat een zeppelin neerhaalt.

Het verhaal klonk Rudy bekend in de oren. Hij legde de link met zijn Westerbegraafplaats waar een monument staat ter herdenking van Duitse gesneuvelden.

Wanneer enkele Grafzerkjes daaraan in juni een bezoekje brachten toonde hij dat monument. Het werd opgericht tijdens de Tweede Wereldoorlog en is van de hand van professor Kreis. Het is een soort tempelstructuur met kenmerken van de Dorische orde.


Op het monument staat de zeppelin in reliëf met opschrift L. Z. 37 en de datum 7-6-1915. Opmerkelijk is dat hier de zeppelin in volle vlucht afgebeeld wordt.
 

Tekst en foto's : Jacques Buermans

In Antwerpse funeraire kringen raakt zo stilletjesaan, door mijn slecht karakter uiteraard, de schepen voor begraafplaatsen Erwin Pairon bekend voor wat hij waard is. Hij is de man die er toe bijdraagt dat belangrijke monumenten op Antwerpse begraafplaatsen niet verwaarloosd kunnen worden: hij laat ze afbreken vooraleer het zover is. In zijn zog loopt “Pietje de leugenaar”, Gab. De Buysscher de kabinetschef van Pairon, die reeds meermalen anderen liet opdraaien voor zijn stommiteiten en die van zijn eerste leugen niet gebarsten is.
 
In Londen is “the funeral dragon” misses Pateman, de verantwoordelijke voor Highgate wereldwijd bekend. Een aantal Grafzerkjes en Terebinthers mochten reeds kennis maken met haar “charme”.
 
Nu blijkt ook de USA zijn “figuur” te hebben. Op de “find a grave” side vond ik een hele discussie over ene “Nazi Joan”. Zij blijkt op de Hollywoodse begraafplaats Forest Lawn het toezicht te houden over het grote mausoleum. Er volgt een volledige persoonsbeschrijving: blond kort haar, normaal (naar Amerikaanse normen) van grootte en gewicht en ongeveer 60 jaar oud. Zij werkt van dinsdag tot zaterdag en houdt toezicht via monitoren. Zij blijkt gespecialiseerd te zijn in het, zogezegd, kijken naar magazines met één oog terwijl zij met het andere de monitoren controleert. Ze lijkt “ogen op haar achterste” te hebben. Dan volgen een heleboel waarschuwingen: geen foto’s nemen wanneer zij in de buurt is; nooit over de met een touw afgesloten gedeelten stappen. Ze wordt vergeleken met een pitbull en begeleidt de overtreders (zij die het toch wagen om foto’s te nemen), manu militari naar buiten. Ze werd reeds betrapt op het stelen van bloemen van het graf van Jean Harlow. Ze staat vermeld in een aantal boeken over Hollywood als “te mijden persoon”. Men geeft ook oplossingen om het fenomeen “Nazi Joan” te omzeilen. “Doe alsof je daar dagelijks rondloopt; geen camera of plattegrond binnen handbereik; nooit vragen waar een beroemdheid begraven ligt en steeds maar blijven doorwandelen.” Ooit vroeg iemand om haar overste te spreken, ze belde hem op en stond er op om het gesprek tussen de bezoeker en haar overste bij te wonen. Ze kreeg daar blijkbaar een kick van. Een andere oplossing blijkt het “werken in groep”: één persoon houdt haar aan de praat, de anderen kijken rond en nemen foto’s. Op de side kwam het voorstel om, wanneer ze sterft, haar te begraven aan de ingang van “haar” groot mausoleum.
 
Voor de Londengangers: dan waren wij toch nog beter af met “onze” funeral dragon misses Pateman.
 
tekst : Jacques Buermans

U weet waarde vrienden dat ik niet hoog oploop met de Antwerpse schepen voor begraafplaatsen. Ik vertrouw hem voor geen haar en zie met lede ogen aan dat soms waardevolle monumenten in de container belanden. Ik zal u ook al wel gezegd hebben dat de relaties met de mensen van de administratie en van de technische diensten van de begraafplaats Schoonselhof steeds prima verlopen. Mijn vriend René Beniest van de begraafplaats stelde een lijst op van meer dan 100 monumenten die indertijd op stadskosten van de gesloten Kielbegraafplaats naar het Schoonselhof werden overgebracht. Onder hen de monumenten voor Peter Benoit, Hendrik Conscience, Leopold De Wael, Paul Van Ostaijen maar ook die voor mindere goden die een rol speelden in de Antwerpse geschiedenis van zo’n 100 jaar geleden.

 René liet schepen Pairon dit voorbrengen in het College en, op 12 juni 2002, werden die concessies voor 50 jaar hernieuwd. Prachtig toch. Nog vele monumenten zijn belangrijk genoeg om de vergunningen ervan te hernieuwen, ik denk aan Maria ’s Heeren en Herman Van den Reeck, maar deze 100 zijn al een belangrijke aanzet.

Persoonlijk contacteerde ik de kleinzoon van Flor Mielants, wiens monument, door het feit dat de concessie niet verlengd werd, op een lijst van “af te breken” stond. Marc Mielants verlengde, in juni, de concessie tot 2044. Alweer een mooi monument van de container gered.

De bezoeker van het Schoonselhof zal ook al wel de aankondigingen “akte van verwaarlozing” opgemerkt hebben. Meer dan 1200 kwamen op een lijst omdat ze onvoldoende onderhouden werden door de nabestaanden. Ook daar kreeg ik de hulp van René Beniest die voor een aantal, voor mij belangrijke, monumenten, uitstel verleende zodat ik op zoek kan gaan naar nabestaanden die de nodige werken kunnen laten uitvoeren.

Ook van de Joodse afdeling stonden monumenten op die lijst. In de eerste plaats door het feit dat de stoffelijke resten van Joden, na hun begrafenis, nooit mogen verplaatst worden. De Israëlitische Gemeente van Antwerpen nam het initiatief om 52 concessies te hernieuwen. Tegelijkertijd zijn ze overgegaan tot restauratie van monumenten.

Ik vermeld eveneens dat de heer Marcel Celis, voorzitter van VZW Epitaaf, de concessie Gossen-Van de Wouwer verlengde tot 2038. Dit is het hoekmonument op perk Y met een prachtige bronzen pleureuse van de hand van schilder-beeldhouwer Georges Morren.

Uit zulke positieve berichten blijkt toch dat velen het goed menen met het Schoonselhof. Daar waar het beleid schromelijk te kort schiet komt privé-initiatief ter hulp!

Tekst en foto's : Jacques Buermans

Zoals beloofd ziehier het “lelijk woord” waar ik het in het vorige Grafzerkje over had. Het betreft het woord “Zeikerd”. Dit is echt niet kwaad bedoeld voor mijn vriend Rudy D’Hooghe. Hij was namelijk zo vrij, de Grafzerkjes die naar Londen gingen, te vertellen dat hij een belangrijke functie gekregen had in een commissie die handelt over de Gentse toiletten. Dit kwam omdat, volgens de Gentse hoogwaardigheidsbekleders, vastgesteld werd dat de meeste openbare toiletten zich bevinden op…begraafplaatsen! Daarom kon ik, met mijn slecht karakter, niet nalaten daar iets over te maken. Rudy, je weet dat ik je bewonder voor alles wat je doet en ik weet dat je voldoende gevoel voor humor hebt om dit te relativeren. Dat de heer D’Hooghe zijn job ernstig neemt blijkt uit deze foto. Op de Dieweg ging hij persoonlijk de staat van het lokale urinoir uitproberen.
 

Jacques Buermans
Frieslandstraat 4, bus 6
2660 HOBOKEN
 
tf + antwoordapp. + fax: 03/829 16 03
(vanuit Nederland 00/32/3/829 16 03)
E-mail: [email protected]