Ons lid Rindert Brouwer en dé stuwende kracht achter de buitenlandse activiteiten van de Terebinth bezocht de Baltische staten en de begraafplaatsen aldaar. Hij bezorgde ons, in feuilletonvorm, de neerslag van zijn ervaringen.
 
feuilleton deel 5
 
LETLAND - RIGA (deel 1)
 
In Riga zijn ongeveer 25 begraafplaatsen, elke wijk heeft zijn eigen kapi ofwel begraafplaats. Op de begraafplaatsen zie je vaak een gimenes kaps = familiegraf.
Maar zoals in elke stad is er ook een centrale begraafplaats.
 
LIELIE KAPI (Grote begraafplaats)
 
De centrale begraafplaats in Riga was aanvankelijk de Lielie Kapi = Grote begraafplaats, gelegen iets ten noordoosten van het centrum aan de Miera iela. Je komt er met tram 11 langs als je op weg bent naar de huidige centrale begraafplaats. De oudste begraafplaats van Riga, waar destijds veel beroemde Letten en Baltenduitsers zijn
begraven is in de tachtiger jaren van de vorige eeuw geruimd. Her en der op het verwilderde grasveld staan nog enkele mausolea, grafhuisjes of grafmonumenten. In de uiterste zuidoostelijke hoek bevindt zich nog een rijtje graven van Duitse krijgsgevangenen uit de Tweede Wereldoorlog: Vācu karavīru kapi.
Trammend vanuit het centrum kom je in steeds armoediger wijken en zie je dat het herstel en de verwestersing zich tot nu toe heeft beperkt tot het centrum van de stad.
 
CENTRALE BEGRAAFPLAATS
 
agglomeratie
 
Ten noorden van de voormalige ‘Grote begraafplaats’ bevindt zich de centrale begraafplaats van Riga, bestaande uit een agglomeratie van begraafplaatsen op een terrein van ca. een vierkante kilometer: de algemene Meža kapi, bestaande uit twee delen, de militaire Brāļu kapi, de Russisch-orthodoxe Miķeļa kapi, de socialistische Raiņa kapi en de islamitische Musulmanu kapi.
Vanaf tramhalte ‘Brāļu kapi’aan de Gaujas iela leidt de Aisaules iela naar een centrale parkeerplaats, van waaraf je de beide delen van de Meža kapi kunt bezoeken. Daar vlakbij ligt ook  de hoofdingang van het militaire ereveld Brāļu kapi en takt de weg zich af als Varonu iela, die langs het crematorium voert en nog verder naar de wijkbegraafplaats Sarkandaugavas kapi. Trek dus maar een dag uit om deze agglomeratie van begraafplaatsen te bezoeken. Neem wel een lunchpakket mee, want in deze omgeving  is niet veel te halen, of tram tussendoor even terug naar de stad voor een lunch. Voor een voorgerecht, hoofdgerecht, toetje en drank ben je amper € 5,- kwijt in zelfbedieningsrestaurant Lido vlakbij het Domplein. En nog lekker ook; de salade op je bordje wordt gewogen.
In de buurt van de tramhalte staan veel bloemenkraampjes en ook steenhouwers. Bij een oude steenhouwerij worden nog echte beelden gemaakt, maar we zien ook zaakjes met een assortiment moderne stenen, die ook bij ons worden geïmporteerd en de bijnaam ‘glimmertjes’ / ‘golfjes’ hebben gekregen. Op de begraafplaatsen zelf  heeft deze trend evenwel nog niet toegeslagen of heeft men er een eigen invulling aan gegeven.
 
kenmerken
 
Met uitzondering van het militaire ereveld vind je op alle grafvelden hetzelfde beeld terug: de begraafplaats is strak ingedeeld in groene kamertjes, grafveldjes omgeven door een kniehoog hegje van dwergmispel (cotoneaster bullata) en voorzien van een grafteken, een of meerdere bloembakken en een zitbankje. De ingang van het kamertje is open, er staat geen hekje voor. De hoogte van het hegje wil nog wel eens variëren en de kleur en vorm van het zitbakje is ook niet overal hetzelfde. Het meest voorkomende bankje is een lattenbankje met afgeronde bovenkant en zonder leuning of rug. De bloembakken hebben de vorm van een trog. Deze kenmerken blijven zich herhalen over de hele agglomeratie van begraafplaatsen.
De kamertjes zijn familiegrafveldjes: gimenes kapi, zoals het grafteken vermeldt. De grootste verscheidenheid is terug te vinden in de graftekens, waaruit ook vaak iets van de aard en afkomst van de grafbewoner kan worden afgeleid: katholiek, luthers-evangelisch, Russisch-orthodox, moslim, socialistisch, kunstenaar, arm of rijk, beroemdheid of gewone burger, Russisch of Lets.
Het is zaterdag als wij de begraafplaats(en) bezoeken. Het is er druk. De kamertjes worden geveegd, de bloemen en plantjes ververst en vervangen, de grafsteen gepoetst, het bankje gesopt en de hegjes geknipt. Op het eind van de dag ziet alles er weer keurig uit, het weekend kan beginnen.
 
BRĀĻU KAPI  (Broederbegraafplaats)
 

 

De Brāļu kapi is het militaire ereveld, dat qua aanleg totaal afwijkt van de overige begraafplaatsen en grafvelden. Hier is het groen naar de achtergrond verplaatst en overheerst het beton. De begraafplaats ontstond toen drie Letse soldaten, vechtend voor de onafhankelijkheid van Letland, in 1915 bij Riga sneuvelden.
Toen Letland zich in 1918 onafhankelijk verklaarde, grepen velen naar de wapens om die onafhankelijkheid ook daadwerkelijk tot stand te brengen. De gesneuvelde soldaten werden ook hier begraven. En zo werd deze plaats het ereveld voor de Letse soldaten, die waren gesneuveld in de Eerste Wereldoorlog en in de Onafhankelijkheidsstrijd van
1915-1922. In 1922 werd besloten het ereveld vorm te geven. Aan het huidige architectuurensemble is gewerkt van 1924-1936. Het ontwerp is van de Letse beeldhouwer Kārlis Zāle, die ook het vrijheidsbeeld in de stad heeft ontworpen. Hij werd geassisteerd door de architecten Aleksandrs Birzenieks, Pēteris Feders en tuinarchitect Andrej Zeidaks. De Broederbegraafplaats wordt gezien als een belangrijk kunst- en architectuurensemble, waar ongeveer 2000 soldaten liggen begraven. Aan weerszijden van de hoofdpoort, waarop het wapen van Letland staat, zijn strijdbare figuren te paard uitgebeeld. Een met linden omzoonde laan leidt naar het altaar met de eeuwige vlam. Daarachter kijk je vanaf de terrassen op het ereveld neer, dat is aangelegd in strakke lijnen en met enorme beelden, waarvan het 9 meter hoge beeld van Mate Lat vija (Moeder Letland) aan het hoofd van het ereveld de kroon spant. Zij kijkt neer op haar gesneuvelde heldenzonen.
Na de Tweede Wereldoorlog werden gevallen soldaten van het Rode leger en Sovjetpartizanen op de begraafplaats begraven, waarbij de Russische bezetters namen van gevallenen uit de Letse onafhankelijkheidsstrijd verwijderden.
Tijdens de Russische bezetting verviel de begraafplaats, maar vanaf 1993 is de restauratie begonnen.
Buiten de soldaten zijn er twee burgers begraven, architect Aleksandrs Birzenieks en beeldhouwer Kārlis Zāle. Zijn grafsteen is even eenvoudig als die van de soldaten, de tekst luidt: Kārlis Zāle 1888-1942. Brālu Kapu un Brīvības Piemenekla autors (maker van de Broederbegraafplaats en het Vrijheidsbeeld).
Vaak kom je op de stenen van de soldaten het woord nēzināms tegen: onbekend.

Wordt vervolgd.
Volgende keer: Letland - Riga deel 2

Rindert Brouwer
© Atelier ‘Terre aarde’
tekst: Rindert Brouwer
foto’s: Jeannette Goudsmit & Rindert Brouwer

Wie niet kan wachten op de volgende verhalen: alle verhalen en gegevens zijn verwerkt tot een boekje van 52 bladzijden, met 65 foto’s (zwart-wit).
Het boekje NON OMNIS MORIAR. Begraafplaatsen in de Baltische Staten is te koop voor
€ 7,50. Ofwel incl. verzendkosten: Nederland € 9,00; België € 10,00
[email protected]
www.atelier-terreaarde.nl