In de lente van 2018 is de restauratie van de grafkapel van familie De Naeyer, met als bekendste Louis De Naeyer, op de gemeentelijke begraafplaats van Willebroek eindelijk achter de rug. Een dossier dat ettelijke jaren heeft aangesleept. Reeds in 2001 was er de eerste vraag om het grafmonument in al haar eer en glorie te herstellen. De bescherming van de neoclassicistische grafkapel als monument dateert van 20 januari 1998. Ze wordt erkend als bouwkundig erfgoed op 5 oktober 2009.
 
Tekst en foto’s: Johan Moeys

De gemeentelijke begraafplaats van Willebroek dateert uit 1884 en is gelegen aan de zuidzijde van de Dendermondse steenweg, ten noordoosten van het Fort van Breendonk. Tot dan werd er begraven rond de Sint-Niklaaskerk. De grafkapel, ontworpen door Clement Jonckheer, krijgt een centrale plaats, tegenover de hoofdingang van de gemeentelijke begraafplaats. Daar stond al de grafzuil voor het overleden zoontje Eduard (1867-1875) uit 1876. De grafkapel is gebouwd in neoclassicistische stijl met sterke beïnvloeding door klassieke Romeinse tempels. Het is een hardstenen gebouwtje met rechthoekig grondplan. De steektrap van zes trappen wordt geflankeerd door postamenten met flambouwen. Het portiek wordt gevormd door vier marmeren zuilen onder een klassiek hoofdgestel met geornamenteerde fries en geornamenteerd driehoekig fronton met acroteria en kruis. De voorgevel is voorzien van hoeklisenen en een centrale rechthoekige deur in een geprofileerde omlijsting onder een gestrekte kroonlijst. De deur is opgesmukt met sierlijk smeedwerk en symbolisch reliëf. Het is de enige grafkapel op de gemeentelijke begraafplaats.

Een houten plaat sluit de deuropening af en sterke blauwe riemen met spanners houden de gevels samengesnoerd om te vermijden dat het gebouw letterlijk uit elkaar zakt. Niet echt een eerbetoon aan de man die Willebroek op de kaart zette, die Willebroek groot maakte. Voordat men aan de restauratie kan beginnen zijn er nog enkele problemen die eerst moeten opgelost worden, zoals erfgenamen vinden en het respecteren van de grafrust. Na heel wat opzoekingswerk naar mogelijke erfgenamen neemt de gemeente de grafkapel in eigendom. De kapel doet dan nog altijd dienst als laatste rustplaats.
 

Ook bij restauratiewerken mag de grafrust niet verstoord worden. Dat maakt het er allemaal niet eenvoudiger op. In december 2011 wordt een Mechels architectenbureau aangesteld als ontwerper voor de restauratie. Een subsidiëringsdossier ligt klaar om ingediend te worden. Gepland einde van de werken: 2014. Het wordt nog meer dan vijf jaar wachten op de restauratiepremie. Maar omdat de werken dringend worden, wordt uiteindelijk toch in spoed het nodige geld vrijgemaakt. Van de totale kost van 96.000 € betaalt het Agentschap Onroerend Erfgoed er 78.500 € terug.
De volledige grafkapel wordt onder handen genomen. De kelder, het grootste werk, wordt volledig gestut. De muren en het dak zijn opgebouwd uit natuursteen. Deze stenen worden opgekuist, hersteld en waar nodig vervangen.

Louis De Naeyer (Denaeyer Ludovicus) wordt geboren op 3 december 1827 in Lebbeke. “Louis gaat als werkman in de fabrieken Olin het maken van papier aanleren, volmaakt zich in zijn ambt, wordt beambte in de burelen en klimt steeds hoger de maatschappelijke ladder op. Hij weet een kapitaal van 100.000 frank bijeen te zamelen, toen hij de naamloze vennootschap Louis De Naeyer & Co te Willebroeck sticht, waar hij tot op het einde zijns leven bestuurder van blijft”. Althans volgens de schrijver van Het Handelsblad, bij het overlijden van Louis. Hij begint zijn carrière in Brussel waar hij in 1852, als handelaar in lompen voor papierfabricatie, met een aankoopkantoor voor alle Belgische papierfabrieken van start gaat. In 1860 strijkt hij neer in Willebroek. Datzelfde jaar stelt hij, koopman uit Brussel, de vraag aan het gemeentebestuur van Willebroek “gemagtigt te worden tot het oprichten van een papierfabriek, met twee stoommachines, op een stuk land gelegen in de Kebbingen tegen den oostzijdschen vaertdijk Wijk B nomber 474”. Daar sticht hij zijn papier- en stoomketelfabriek, langs de Willebroekse Vaart. Willebroek is niet de enige optie. Ook Tisselt behoort tot de mogelijkheden. Ze liggen beide aan het kanaal. Willebroek heeft echter enkele troeven:
Via de Willebroekse Vaart is een directe verbinding met Brussel en via de Rupel met Antwerpen. Het sas ligt vlakbij de deur van de fabriek, en de Mechelsesteenweg verkeert in een behoorlijke staat. Het meest nabijgelegen spoorwegstation is Mechelen. De spoorlijn van Mechelen naar het Zeeuws Vlaamse Terneuzen, met onder meer een halte in Willebroek, wordt in 1868 ingereden. Het lijkt niet uitgesloten dat Louis De Naeyer op de hoogte is van die plannen. In 1860 is Willebroek “eene gewone landelijke gemeente met 3500 inwoners die, buiten eenige kleinhandelaars in het Centrum en ettelijke schippers te Klein-Willebroeck, zich in hoofdzaak met landbouw bezighouden”. “Meneer Lowie” zoekt meer en meer contact met de plaatselijke bevolking. Zo gaat hij regelmatig “bollen en kegelen” in de herberg “In Londen”, vooraan op de Mechelsesteenweg, bij Jan Van den Bossche (Jan Bos). Hij huwt op 12 april 1866 met Alida Peeters, dochter van de notaris en gemeentesecretaris. In 1866 begint hij de plaatselijke politiek te volgen. Hij wordt datzelfde jaar verkozen als raadslid, en in 1875 wordt hij als schepen geïnstalleerd. Van stro maakt Louis papierdeeg. Met zijn papierfabriek vormt hij de landbouwgemeente Willebroek om tot een industriegemeente. Hij begint met een dagproductie van 8 ton. Dit loopt al op tot 40.000 kg papierdeeg in 1870. In 1874 voegt hij aan zijn deegbereidingsfabriek een papierfabriek toe. In 1876, nadat hij een meerledige stoomketel heeft ontworpen, komt er nog een afdeling ketelbouw bij. Er volgen nog huizen voor zijn arbeiders, een bakkerij, een crèche, een bibliotheek, een wijdvermaard muziekkorps, een economaat. Louis De Naeyer is een grote weldoener voor Willebroek. Tijdens de stro-schaarste door de Frans-Duitse oorlog test hij met succes het vervaardigen van papier uit naaldhout.

Hij legt de eed af als burgemeester van Willebroek in 1885, een functie die hij zal blijven uitoefenen tot zijn dood. Later, in 1888, schakelt hij over op het “Mitscherlich”-systeem (hout wordt gekookt door middel van calcium-bi-sulfiet). Hij stelt zijn eigen gedragslijn op, met een uitzonderlijk streng reglement voor orde en tucht. Elk in gebreke blijven van de werknemers wordt met een boete bestraft. Zo is Louis De Naeyer van mening dat iemand die ’s zondags drinkt, ’s maandags niet in staat is om op volle kracht te werken – en die wordt dan bestraft met loonverlies. Hij heeft twee dokters in dienst, die gratis verzorging verstrekken aan zieke arbeiders. Tijdens hun genezingsproces wordt versterkend voedsel en wijn voorzien. Louis zorgt voor een hulpkas ten voordele van de arbeiders van zijn fabriek. Voor de fondsen die nodig zijn, wordt op geen enkele manier aan de inkomsten van de arbeiders geraakt. Ongevallen en ziekte van meer dan drie dagen worden vergoed, via de medische verzorging en een geldelijke tussenkomst, afhankelijk van de duur van de werkonbekwaamheid. Ook de werknemer die door zijn ouderdom niet meer tot werken in staat is, wordt door de fabriek vergoed. Louis staat zeer vijandig tegenover het groeperen van sociale macht, beschouwt zijn medewerkers als productie-elementen. Hij weet hoe ze leven en werken. Door van hen “mini-aandeelhouders” te maken, betrekt hij hen bij het financieel beheer van de fabriek. Om de ongeletterdheid van zijn arbeiders tot het strikte minimum te beperken sticht hij een bibliotheek en richt dag- en avondcursussen in. Buiten Willebroek richt hij fabrieken op in Prouvy (Frankrijk), Rusland, Spanje en Zuid-Amerika.

Louis overlijdt op 16 februari 1902, op de leeftijd van 74 jaar. Hij wordt begraven in de familiekapel op de begraafplaats van Willebroek.

Bronnen & Literatuur
 
De tekst is deels gebaseerd op artikels op internet (inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten; www.nieuwsblad van 9/10/2013; www.gva.be van 31/10/2016; www.hln.be van 30/8/2017); een andere bron is het boek “Louis De Naeyer, een monument. Karel De Decker”, daar komt ook de foto van het originele grafmonument uit.